Tại sao có những giai điệu dễ nghe và lại có những bản nhạc giai điệu mọi người cảm thấy khó nghe. Bí mật để các nhà soạn nhạc tạo ra các giai điệu khiến mọi người say mê là gì? Bernstein sẽ giúp chúng ta tìm hiểu bí ẩn này.

Chương trình “Giai điệu là gì?”

Biên soạn do Leonard Bernstein

Chương trình được phát sóng lần đầu trên đài CBS, ngày 21/12/1962

Biên dịch: Ngọc Hà

Các cháu thân mến: trong chương trình phát sóng mới đây nhất, chúng tôi đã dành phần lớn thời gian để giới thiệu cho các cháu thấy phòng hòa nhạc mới của chúng tôi, cũng như khoa học tân tiến của âm học, mà không thể nói nhiều về âm nhạc. Vậy nên, hôm nay, chúng tôi sẽ bù lại khoảng thời gian đã mất đó, và nói về phần quan trọng nhất của âm nhạc “món chính”: đó là giai điệu. Thực sự thì đối với một số người, âm nhạc và giai điệu là hai thứ tương tự nhau. Có thể nói là toàn bộ bữa ăn: vì khi nghĩ đến âm nhạc, các cháu sẽ nghĩ về giai điệu ngay lập tức Và theo một cách nào đó, thì họ cũng đúng, bởi lẽ âm nhạc là gì nếu không phải những âm thanh thay đổi và di chuyển theo thời gian? Và thực tế, đó cũng là định nghĩa của giai điệu: một chuỗi các nốt nhạc dịch chuyển theo thời gian, nốt này nối tiếp nốt kia.

Ồ, nếu đúng là như vậy, thì việc viết nhạc không giai điệu là hoàn toàn bất khả thi. Ý tôi là, nếu một giai điệu chỉ đơn giản là nốt này nối tiếp nốt kia, vậy làm sao mà người soạn nhạc có thể tránh khỏi việc viết những giai điệu Người soạn nhạc đương nhiên sẽ viết các giai điệu mọi lúc rồi. Lấy ví dụ, anh ta viết một nốt rồi đến một nốt khác

Ừm, đó đã là một loại giai điệu rồi đấy. Đó là một kiểu giai điệu hai nốt. Rồi chúng ta thêm vào một nốt nữa. Đến đây thì nghe có tính giai điệu hơn rồi đấy nhỉ? Thế nhưng, khi anh ta thêm vào một vài nốt nữa thì chúng ta có bản “Hành khúc đám cưới” của Mendelssohn.

Các cháu có thấy nó đơn giản không? Cứ có âm nhạc, thì sẽ phải có giai điệu Bỏ qua cái này thì các cháu sẽ không có được cái còn lại.

Vậy thì tại sao nhiều người lại phàn nàn về loại âm nhạc mà không có giai điệu? Một vài người nói họ không thích phức điệu của Bach, vì họ thấy chúng chẳng ra một cái giai điệu rõ ràng nào. Và một số khác thì cũng có nhận xét tương tự về các vở opera của Wagner, một vài người khác thì là âm nhạc hiện đại, và một số thì là nhạc jazz. Theo các cháu thì họ có ý gì khi nói “nghe chẳng ra một cái giai điệu gì cả? Họ đang muốn nói điều gì ở đây? Chẳng phải bất kì chuỗi nốt nhạc nào cũng là một giai điệu hay sao? Tôi nghĩ câu trả lời nằm ở sự thật là giai điệu có thể là rất nhiều thứ khác nhau: nó có thể là một điệu nhạc, hoặc một chủ đề, một motif, hay một dòng giai điệu dài, một dòng bass, hay một bè giữa – tất cả những thứ đó: ngay thời điểm chúng ta hiểu được sự khác biệt giữa các loại giai điệu đó, thì tôi tin rằng chúng ta sẽ hiểu được toàn bộ vấn đề. Các cháu cũng biết, mọi người thường nghĩ về giai điệu như là một điệu nhạc, là thứ mà các cháu có thể huýt sáo dễ dàng ghi nhớ, và “ăn sâu vào tâm trí của các cháu”. Hơn nữa, một điệu nhạc hầu như không bao giờ vượt ra khỏi phạm vi âm vực giọng hát của người bình thường nghĩa là, không quá cao hay quá thấp. Và một điệu nhạc cũng không có những câu nhạc dài hơn một nhịp thở bình thường khi hát.. Suy cho cùng, giai điệu là khía cạnh ca hát của âm nhạc, cũng như tiết tấu là khía cạnh khiêu vũ. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất của một điệu nhạc đó là thường thì bản thân nó đã hoàn chỉnh dường như nó luôn có phần đầu, phần giữa và kết thúc, khiến các cháu cảm thấy thỏa mãn – nói cách khác, đó là một bài hát, như “Summertime” của Gershwin hay “Serenade” của Schubert. hoặc các bài hát Elvis Presley yêu thích của các cháu.

Nhưng trong âm nhạc giao hưởng, điều mà chúng ta đang quan tâm nhất ở đây, các giai điệu không theo thứ tự chính xác, bởi vì bản thân chúng đã hoàn thiện, các giai điệu không cần phải phát triển thêm nữa. Và, như tôi hy vọng các cháu vẫn còn nhớ từ các chương trình trước đó của chúng tôi, sự phát triển là vấn đề chính trong âm nhạc giao hưởng nuôi dưỡng một “hạt giống” giai điệu thành một cái “cây” giao hưởng lớn. Vì vậy, hạt giống đó không phải là một giai điệu hoàn chỉnh, mà đúng hơn là một giai điệu mà vẫn để lại điều gì đó vẫn còn phải nói tiếp, phải phát triển tiếp và loại giai điệu đó được gọi là một chủ đề.

Đó cũng là một vấn đề đối với những người luôn mong đợi âm nhạc phải có những giai điệu trọn vẹn. Vì vậy, họ sẽ tự nhiên thấy những chủ đề chưa hoàn thiện này ít du dương hơn, có thể nói là vậy. Và cũng vì lẽ đó, mà tôi cho rằng, họ nên phàn nàn về chủ đề mở đầu nổi tiếng chỉ có bốn nốt trong Bản giao hưởng số 5 của Beethoven: mà nghe chẳng du dương gì cả Hoặc là chủ đề này từ Bản giao hưởng số 7 của ông mà chỉ “nhai đi nhai lại” trên cùng một nốt.

Nhưng cả hai loại chủ đề đó đều là các loại giai điệu, cho dù chúng không phải những giai điệu hoàn chỉnh. Đó cũng là điều quan trọng cần phải nhớ. Chúng không phải là những giai điệu hoàn chỉnh, chúng là các chủ đề. Tất nhiên, cũng có những chủ đề giao hưởng có giai điệu rõ ràng hơn các chủ đề còn lại. Hãy thử nghĩ về Bản giao hưởng số 6 của Tchaikovsky Bản thân chủ đề đó, thực tế đã là một giai điệu hoàn chỉnh. Thế thì điều gì đã giúp cho chủ đề lớn, nghe có giai điệu đó trở nên cuốn hút và được yêu thích đến vậy bên cạnh sự thật rằng Tchaikovsky là một thiên tài về mặt giai điệu? Câu trả lời ở đây chính là “sự lặp lại” dù là sự lặp lại chính xác, hay đã có sự điều chỉnh nhẹ, trong chính bản thân chủ đề của nó. Chính sự lặp lại đã khiến giai điệu in sâu vào tâm trí các cháu và cũng chính những giai điệu mà các cháu đã ghi nhớ là thứ làm các cháu thấy dễ chịu nhất. Những người viết nhạc pop nắm bắt được điều này, đó cũng là lí do họ lặp lại các câu nhạc thường xuyên. Chỉ cần nghĩ về bản hit nổi tiếng “Mack the Knife” các cháu sẽ thấy. Cứ lặp đi lặp lại như thế Kĩ thuật tương tự cũng vận hành hiệu quả trong âm nhạc giao hưởng.

Lấy ví dụ, chúng ta hãy xem Tchaikovsky đã trải qua quá trình hoàn thiện phần chủ đề đẹp đẽ, mà chúng ta vừa nghe chỉ đơn giản bằng cách lặp lại các ý tưởng của mình theo một trật tự được sắp xếp nhất định (trật tự) mà tôi thường gọi là “phương pháp 1-2-3”. Thực tế, có rất nhiều chủ đề nổi tiếng được hình thành bởi chính phương pháp này nên tôi nghĩ các cháu cần biết về nó. Sau đây là cách nó hoạt động: Đầu tiên, ta có một ý tưởng/câu nhạc ngắn: Đó là câu thứ nhất Tiếp theo, câu nhạc tương tự được lặp lại, nhưng với một chút biến tấu nhỏ: Phần thứ hai đó gần giống với phần đầu Và đến phần thứ ba cất lên thì tràn ngập niềm cảm hứng. Cứ tiếp tục như thế, đó là phương pháp 1-2-3 cũng giống với ba giai đoạn trước khi phóng tên lửa hoặc giống như đếm ngược trong một cuộc đua: chuẩn bị, sẵn sàng, chạy! Hay như khi thực hành bắn trúng mục tiêu: sẵn sàng, ngắm, bắn! Hoặc trong một studio phim: ánh sáng, máy quay, diễn! Nó luôn tương tự nhau, ở bước 1,2 rồi đến 3!

Có rất nhiều ví dụ về kĩ thuật giai điệu này mà tôi gần như không biết nên bắt đầu từ đâu nữa. Nhưng hãy cùng lấy một ví dụ qua giai điệu quen thuộc muôn thuở, Bản giao hưởng số 5. Đầu tiên, vào vị trí: thứ hai, sẵn sàng thứ ba, chạy! Một, Hai, Ba Hay các cháu có biết về giai điệu đầy ám ảnh trong bản giao hưởng của César Franck? Cũng tương tự vậy. Đầu tiên, một câu nhạc: sau đó lặp lại với một thay đổi nhỏ, cũng cường độ tăng dần rồi tới kết luận nhẹ nhàng. Hay như Bản giao hưởng “Haffner” của Mozart: sẵn sàng ngắm bắn Cứ tiếp tục như vậy. Có hàng triệu ví dụ về cấu trúc 1-2-3 này; và đừng quên rằng trọng tâm của vấn đề này là sự lặp lại: câu 2 luôn lặp lại câu 1, và câu 3 là lúc “cất cánh”.

Giờ, chúng ta đã hiểu một vài bí mật khiến âm nhạc nghe thật du dương, hãy cùng nhau tìm hiểu một vài lí do khiến mọi người cảm thấy một số thể loại âm nhạc nghe có vẻ không có tính giai điệu Chúng ta đã khám phá ra rằng giai điệu thu hút mọi người nhất là một giai điệu kéo dài một cách trọn vẹn, đúng không và thay vào đó, khi họ nhận được một giai điệu hoặc một chủ đề chưa hoàn chỉnh, họ bắt đầu thấy bối rối. Vì vậy, các cháu có thể tưởng tượng rằng khi họ nghe nhạc được tạo ra từ những giai điệu thậm chí còn ngắn hơn các chủ đề, họ thậm chí còn thấy lúng túng hơn nữa.

Ví dụ, lại là câu mở đầu bốn nốt nổi tiếng từ Bản giao hưởng số 5 của Beethoven: Nó ngắn đến mức chưa phải là một chủ đề, mà mới chỉ là một ý nhạc (motif) Một ý nhạc có thể chỉ ngắn qua hai nốt nhạc, hoặc ba hay bốn – và là một hạt giống giai điệu trần trụi nguyên liệu thô để tạo ra các dòng giai điệu dài hơn thế. Các cháu có nhớ tôi đã nói rằng một số người thấy những vở opera của Wagner là không êm tai? Thì cái lí do ở đây là bởi vì Wagner thường xây dựng những vở opera lớn của ông từ những ý nhạc nho nhỏ, xinh xinh, thay vì viết ra những giai điệu thông thường như các nhà soạn nhạc opera người Ý thường làm. Nhưng họ mới sai làm sao khi nói rằng Wagner không viết giai điệu! Ông ấy chẳng viết gì ngoài giai điệu đấy chứ, chỉ là giai điệu của ông được tạo ra từ các ý nhạc.

Tôi sẽ minh họa cho các cháu thấy. Các cháu đều nghe vở opera nổi tiếng của Wagner “Tristan và Isolde” rồi và tôi chắc rằng các cháu đã nghe Khúc dạo đầu. Khúc dạo đầu này bắt đầu với ý nhạc bốn nốt như sau: và ngay lập tức sau đó, là một ý nhạc khác, cũng gồm 4 nốt. Điều thú vị ở đây là cách Wagner đặt hai ý nhạc này lại cùng nhau: Ông làm cho ý nhạc thứ hai bắt đầu ngay tại kết thúc của ý nhạc đầu tiên sao cho nốt cuối cùng của ý nhạc đầu và nốt đầu tiên của ý nhạc còn lại cùng nhập lại, mắc kẹt vào nhau “khóa” nhau lại một cách chắc chắn như sau: Giờ thì Wagner thêm vào bên dưới phần hòa âm hài hòa và đây là những gì các cháu nghe được, phần mở đầu của Tristan và Isolde

Lúc này, ta nghe thấy hơn một ý nhạc, thậm chí là hơn hai ý nhạc nó đã trở thành câu nhạc, giống như trong một ngôn ngữ một loạt các từ trở thành một câu Và Wagner, bằng cách sử dụng phương pháp này nối các ý nhạc lại với nhau và có các câu nhạc từ đó rồi triển khai các câu nhạc như viết một đoạn văn từ các câu văn cuối cùng thì cũng kể được toàn bộ câu chuyện, khúc dạo đầu cho Tristan đó là à điều kì diệu về sự liên tục của giai điệu, mà dường như không có hồi kết, thậm chí mặc dù không có một giai điệu nào trong đó! Các cháu có dần thấy được khi tôi nói hiểu giai điệu theo một cách khác không? Nếu các cháu nghĩ là chưa thì chỉ cần lắng nghe một vài phút của khúc dạo đầu nổi tiếng này, và tôi chắc rằng các cháu sẽ ngạc nhiên khi thấy rằng các cháu hiểu rất rõ về nó. Và cứ tiếp tục, một giai điệu dài, đầy say mê, trong gần mười phút. Đó chắc chắn là rất nhiều giai điệu đối với một nhà soạn nhạc được cho là “khó nghe”!

Tuy nhiên, các cháu thấy đấy, giai điệu của Wagner phát triển từ những “mảnh nhạc” nhỏ, những ý nhạc mà chúng ta đã nghe ở phần đầu; và đó là đoạn mọi người mắc sai lầm khi nghĩ rằng không có chứa giai điệu nào trong âm nhạc của Wagner. Tất nhiên, điều khiến mọi người càng khó nhận ra giai điệu đó hơn là phần đối âm, một cụm từ đáng sợ có nghĩa là, như các cháu cũng biết, có nhiều hơn một giai điệu vang lên cùng một thời điểm. Điều đó thực sự cản trở mọi người nhưng nó không nên là vậy, bởi vì suy cho cùng, càng nhiều giai điệu thì càng hay. Và đối âm có thể cực kỳ thú vị. Ví dụ, trong cùng khúc dạo đầu của Tristan này, càng về sau, Wagner lại tạo ra cao trào dựng tóc gáy bằng cách sử dụng đối âm theo cách này: các nhạc cụ dây đang dồn hết giai điệu của chúng, càng lúc càng leo cao như thế này: Khi cao trào này tiếp diễn, thì tiếng kèn Cor và cello lại trầm xuống, và cứ liên tục lặp đi lặp lại ý nhạc 4 nốt đầu tiên đó. cứ lặp đi lặp lại, như thế này: Và đó chưa phải tất cả. Song song với đó, tiếng kèn trumpet cũng hoà mình vào giai điệu chung ở ngay giữa hai giai điệu còn lại cất lên ý nhạc thứ hai gồm bốn nốt, lặp đi lặp lại, cứ như thế

Bây giờ, các cháu có nghĩ rằng như vậy là quá nhiều giai điệu mà một người bình thường có thể nắm bắt hết? Nhưng hãy cứ nghe đi và tôi tin các cháu sẽ thấy rõ – từng nốt một. Kiểu cao trào mà phải nói là một trong những sáng tác thú vị nhất từ trước đến nay. Và đó là phần “đối âm”, thuật ngữ đáng sợ đó thường làm một số người e dè khi nghe các bản phức điệu của Bach, hoặc các vở opera của Wagner. Nhưng đừng sợ “đối âm” các cháu nhé vì đối âm không phải là phần thiếu sót của giai điệu, mà nó làm giai điệu phong phú hơn; (đối âm) không làm mờ mà nhân thêm giai điệu.

Từ nãy đến giờ chúng ta đã thảo luận khá nhiều những thứ “đao to búa lớn” rồi nên để giúp các cháu hiểu rõ hơn và dễ dàng hơn, chúng tôi sẽ biểu diễn cho các cháu nghe một chương đầy đủ từ bản Giao hưởng Mozart, chương đầu tiên của bản Giao hưởng giọng Son thứ xuất sắc, sẽ làm sáng tỏ mọi thứ chúng ta đã nói từ trước đến giờ. Tôi chắc rằng các cháu đều biết phần chủ đề đẹp đẽ mở đầu chương này. Đó là một ví dụ hoàn hảo cho phương pháp 1-2-3 mà chúng ta đã tìm hiểu trước đó: Đầu tiên, có một câu nhạc rồi Mozart lặp lại câu nhạc đó, ở quãng thấp hơn một chút và câu thứ ba, phần “cất cánh”.

Chắc chắn là không có ai sẽ chê rằng nghe chẳng êm tai gì cả; vì nó có hình dáng và cấu trúc vòm cong đẹp, cũng như sự trầm bổng về mặt giai điệu. Đó cũng là một đặc điểm quan trọng khác của một giai điệu hay – hình dáng giai điệu – “đường cong” nó tạo ra, khi nó vút lên với sự căng thẳng, và sau đó chìm xuống trong thư giãn. Chủ đề này của Mozart là một giai điệu được định hình hoàn hảo tôi chắc chắn các cháu cũng tán thành điều đó Nhưng theo tiến độ của chương này, khi chủ đề được phát triển, các cháu sẽ còn thấy tất cả những đoạn mà có thể phi giai điệu hoặc ít nhất là ít tính giai điệu.

Tuy nhiên, lúc này, các cháu đã đủ sẵn sàng để hiểu rằng kể cả những đoạn như vậy cũng vẫn chan chứa giai điệu, nhiều như phần mở đầu vậy nếu các cháu biết cách nghe sao cho đúng đắn. Lấy ví dụ, các cháu sẽ để ý ngay tới hai nốt đầu tiên của chủ đề chính bản thân hai nốt nhạc này thôi đã viết nên một ý nhạc nhỏ, cũng như trong tác phẩm của Wagner, hãy nhớ ý nhạc đó vì nó được sử dụng trong suốt cả chương. Khoảng một nửa trong cả chương này, một phần của dàn nhạc chơi ý nhạc này theo cách này trong khi đó thì các nhạc cụ dây chơi theo lối đối âm cũng ý nhạc 2 nốt tương tự mà được giãn ra thành các nốt nhạc dài. các cháu thấy đó, khi phối hợp lại với nhau, một âm thanh hoàn hảo được tạo ra. Tất cả đều được tạo ra từ chính hai nốt nhạc nhỏ đầu tiên mà tôi đã chơi cho các cháu nghe trước đó!

Nên các cháu thấy đó, nó hoàn toàn là giai điệu đơn thuần, thậm chí là các phần phát triển. Điều này cũng tương tự với phần mà nghe có vẻ chẳng ra giai điệu gì như sau: Một vài người vẫn thường nói đoạn nhạc đó thiếu giai điệu; nhưng phần chủ đề vẫn ngay đó, chỉ là nó trầm hơn qua phần của các nhạc cụ bass mà thôi: trong khi đó thì ở bè trên, phần đối âm khá thú vị đang diễn ra theo cách thức thường thấy trong một bản phức điệu của Bach Các cháu thấy đấy, các cháu cần phải học cách nghe ra giai điệu ở các bè trầm, chứ không chỉ mỗi bè cao. Không phải lúc nào các giai điệu cũng ở phía trên mà. Và nếu nghe ra được, thì cũng vẫn đoạn nhạc đó thôi nhưng các cháu sẽ cảm nhận nó khác hẳn. Hãy cố gắng lắng nghe lại một lần nữa

Các cháu còn thấy điều khó hơn thế là nghe được giai điệu mà không cao hẳn mà cũng không trầm hẳn, mà cứ lưng chừng ở giữa, kiểu như phần nhân kẹp giữa một chiếc sandwich vậy. Sau đây là một đoạn ở trong chương này mà các cháu cần chú ý tới, vì một lần nữa ở đây, ý nhạc nhỏ 2 nốt được phát triển lại ở bè trên, trên nền các nốt nhạc đang ngừng chuyển động ở bè trầm như sau: Nhưng ở giữa, âm thanh mà hai clarinet đang cất ý nhạc này lên như sau: Những âm thanh đó du dương và mềm mại đến mức mà thật đáng tiếc nếu các cháu không nghe ra chúng. Chẳng khác nào ăn hai lát bánh mì khô không có nhân kẹp lại cả. Vậy nên giờ hãy lắng nghe toàn bộ chiếc sandwich, gồm “lát” phía trên, phía dưới và cả phần “nhân” clarinet Tất cả những thứ đó đều là giai điệu, được tạo ra từ hai nốt nhạc nhỏ đầu tiên của chủ đề. Chà, tôi nghĩ các cháu đã sẵn sàng để nghe chương nhạc tuyệt vời này của Mozart rồi cũng như là nghe nó như một giai điệu, toàn bộ cả chương, từ đầu tới cuối, chứ không chỉ mỗi các chủ đề, mà còn cả phần phát triển từ đó nữa cùng với các ý nhạc, lẫn các phần đối âm tương ứng. Tất cả đều là giai điệu – nằm ở từng khoảnh khắc.

Giờ cùng quay lại với tiêu đề chương trình này: “Giai điệu là gì?” Nó là gì vậy nhỉ? Chúng ta đã tìm ra chưa? Là bất kì một nốt nhạc nào mà chúng ta đã nhắc đến ở phần đầu. Nhưng đó chưa phải là một câu trả lời thỏa đáng vì có một vài chuỗi các nốt nhạc làm chúng ta thấy dễ nghe, nhưng một số thì lại không. Vì thế mà tôi cho rằng câu hỏi ở đây nên là: “Điều gì làm một giai điệu trở nên khó nghe?” Thế thì, cho tới thời điểm này, chúng ta cũng đã thảo luận được về một số ít những lí do tại sao có những người lại cảm thấy một vài thể loại âm nhạc nghe không được êm tai như thế chẳng hạn như các giai điệu đối nghịch nhau, giống như trong phần đối âm hoặc một giai điệu được hát ở bè bass trầm, mà không dễ gì nhận ra, hoặc vì bị vùi lấp trong phần nhân ở giữa chiếc sandwich mà trở nên khó tìm; hoặc khi đó là một giai điệu được tạo ra từ những ý nhạc nhỏ, mà không chính xác là một giai điệu.

Nhưng lí do thực sự quan trọng ở đây – và tôi nghĩ cũng là điều mà tôi luôn cố nắm bắt đó là câu hỏi “Đôi tai của chúng ta mong đợi điều gì” nói cách khác thì cái chúng ta gọi là “gu” nhạc là gì? Đến đây thì lại phụ thuộc vào việc chúng ta quen nghe thứ gì Ví dụ bây giờ thì chúng ta đều nhận ra tầm quan trọng của sự lặp lại trong việc tạo ra một giai điệu dễ lôi cuốn. Được rồi, vậy có chuyện gì sẽ xảy ra khi chúng ta nghe những giai điệu không hề lặp lại chút nào, mà cứ phát triển liên tục, lúc nào cũng mới mẻ? Sự thật ở đây đó là ở những lần đầu trải nghiệm, chúng ta thường thấy không được thích cho lắm. Nhưng điều đó cũng không đồng nghĩa với việc các giai điệu này kém êm tai.

Trong thực tế, khi các giai điệu càng thoát khỏi hình thức lặp lại, như trong bài Mack the Knife, thì các cháu sẽ càng thấy khó khăn trong việc nắm bắt chúng, nhưng (những giai điệu) khi đó mới càng đẹp đẽ và tao nhã làm sao. Trong những giai điệu thực sự tuyệt vời nhất từng được viết thì có một vài điệu là những câu nhạc dài không lặp lại gì. Chúng cũng không phải là những gì mà ai cũng có thể huýt sao ngoài đường. Tôi vẫn còn nhớ như in về một lần khi giáo viên piano đưa cho tôi một bản nhạc mới để học khi tôi chỉ mới 14 tuổi, đó là bản Concerto Italia của Bach. Và khi bắt đầu đọc chương hai của bản Concerto này, thấy những giai điệu dài, rồi được tô điểm, tôi cũng chẳng hiểu gì cả. Câu nhạc thì cứ lượn lờ vòng quanh, mà chẳng đi đến đâu. Các cháu có biết bản Concerto đó không? Nó có giai điệu thế này: Và nó cứ thêu dệt thêm, kéo dài đoạn nhạc điểm nhấn đó mà không hề lặp lại bất kì một đoạn nào trong gần năm phút. Các cháu có cảm thấy nó cứ dông dài không mục đích không?

Ngày hôm nay thì tôi thấy nó là một trong những điều rực rỡ của âm nhạc nhưng chắc chắn là tôi chưa thể nghĩ được vậy năm 14 tuổi; Và tôi vẫn trẻ để cho rằng mọi giai điệu đều lặp lại bởi vì đó những gì đôi tai tôi mong đợi từ trải nghiệm âm nhạc ngắn ngủi của mình. Cũng giống như cái cách mà sở thích của chúng ta thay đổi theo thời gian trưởng thành và nghe các thể loại âm nhạc khác nhau, thị hiếu của mọi người đổi thay qua các thời kì lịch sử. Những giai điệu mà người ta say mê ở thời đại của Beethoven có thể gây sốc và làm con người ta sửng sốt vào thời kì của Bach, khoảng 100 năm trước đó, và tôi khá chắc rằng một vài giai điệu âm nhạc hiện đại thời nay, người ta nghe thấy khó chịu và không êm tai, biết đâu lại là gu nhạc thường ngày và hay ho trong cảm nhận của các thế hệ tương lai.

Chúng tôi sẽ chơi cho các cháu một ví dụ – lại là một giai điệu dài, không lặp lại khác của nhà soạn nhạc nổi tiếng người Đức Paul Hindemith. Hindemith đã viết giai điệu này hơn 30 năm về trước, trong một tác phẩm có tên “Bản Concert cho Strings và Brass”; và tôi cho rằng kể cả sau 30 năm, vẫn có những người cho rằng nó không ra giai điệu gì. Tôi cho rằng đó là một trong những giai điệu xúc động và được tạo hình đẹp đẽ nhất không chỉ đối với âm nhạc đương đại, mà cả thế giới âm nhạc nói chung; và tôi tin tưởng rằng cách cháu sẽ đồng tình với tôi sau tất cả những gì mà các cháu học được về giai điệu hôm nay. Lắng nghe nhé:

Well , Dù các cháu có thấy thích hay không, thì đó cũng là một câu giai điệu đẹp, suốt bốn phút với những “đường cong” đẹp đẽ, “vòm cung”, cao trào và sâu lắng, hội tụ đầy đủ các sắc thái tình cảm. Và nếu ở đây có cháu nào cảm thấy không thích lắm, vì nghe nó cứ chẳng ra giai điệu gì, rồi chỉ thấy kì quặc hay khiếm nhã, thì tôi cũng muốn an ủi các cháu rằng đó chính xác là những từ ngữ mà cách đây 80 năm, người ta dùng để nói về nhà soạn nhạc người Đức tên là Brahms. Thời ngày nay, mỗi khi nghĩ về giai điệu, chúng ta ngay lập tức liên tưởng tới cái tên “Brahms”; nhưng từng có một thời kì mà người ta chê bai thậm tệ âm nhạc của ông là nghe chẳng có cái giai điệu gì cả.

Vậy nên, để tiếp nối chương trình về chủ đề giai điệu hôm nay, chúng tôi sẽ chơi nhạc của Brahms; và để chỉ ra các cháu cần cẩn thận thế nào khi xác định đâu là giai điệu, còn đâu không phải, chúng tôi sẽ chơi cho các cháu chương cuối cùng trong bản giao hưởng số 4 của Brahms- một chương nhạc rất xuất sắc vì nhiều lí do, nhưng chủ yếu là vì chủ đề chính không có gì ngoài một âm giai 6 nốt. Cùng hai nốt để kết thúc Tôi đã chơi năm nốt nhạc. Sáu nốt: 1 , 2, 3, 4, 5, 6. Rồi tới hai nốt kết thúc tổng cộng là tám nốt tám nốt tất cả, mỗi nốt một ô nhịp Cùng với phần hoà âm, giai điệu sẽ vang lên như sau: Tiếp nối tám ô nhịp là 30 kiểu biến biến tấu, mỗi kiểu cũng dài 8 ô nhịp và từng kiểu một cũng chứa 8 nốt nhạc đơn giản đó luôn ở cùng một giọng. Cộng với đó một đoạn nhạc hơi cao lên ở phần cuối là toàn bộ chương nhạc.

Về mặt giai điệu thì nghe nó chẳng lấy gì làm tiềm năng, phải không? một âm giai, và một giải kết? Tuy vậy, điều Brahms mang lại cho chúng ta trong chương nhạc này là một tác phẩm chan chứa một vẻ đẹp rực rỡ, nồng nhiệt về mặt giai điệu khiến chúng ta như muốn vỡ oà ở phút cuối cùng. Vậy Brahms đã tạo ra điều này thế nào? Bằng tất cả các cách thức mà chúng ta đã bàn luận hôm nay: đối âm, các ý nhạc, sự lặp lại một chủ đề ở phần bass, một chủ đề ở bè giữa phương pháp 1-2-3, các cháu hãy nhớ Nhưng tôi sẽ không dông dài thêm nữa vì tôi tin rằng bây đã là lúc các cháu đủ sẵn sàng để lắng nghe tác phẩm từng được gọi là “không ra giai điệu” của Brahms để thấy nó sở hữu trong đó những giai điệu tuyệt diệu thế nào. Và nếu các cháu vẫn còn tự hỏi rốt cuộc giai điệu là gì, thì chỉ cần lắng nghe chương nhạc này thôi và các cháu sẽ vỡ ra rằng giai điệu chính là thứ mà một nhà soạn nhạc vĩ đại muốn tạo ra Từ Philharmonic Hall tại Lincoln Center một buổi hòa nhạc nữa của New York Philharmonic, “Hòa nhạc cho người trẻ” dưới sự chỉ đạo âm nhạc của Leonard Bernstein Buổi hòa nhạc này ‘Giai điệu là gì?’ cùng âm nhạc của Wagner, Mozart, Hindemith and Brahms. Chương trình trước đó đã được thu hình trước và do Roger Englander sản xuất và đạo diễn

Văn bản gốc: https://leonardbernstein.com/lectures/television-scripts/young-peoples-concerts/what-is-melody